แนวทางการเสริมสร้างความฉลาดรู้ทาง AI (AI Literacy)

          ในอนาคตที่กำลังจะมาถึงนี้ ปัญญาประดิษฐ์ (AI) จะไม่ได้เป็นเพียงเทคโนโลยีล้ำสมัยอีกต่อไป แต่จะกลายเป็นสิ่งที่แพร่หลายทั่วไปอย่างปกติ ซึ่งเป็นสิ่งที่จะเข้ามามีส่วนสำคัญในการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตการทำงาน การเรียนรู้ และส่งผลกระทบต่ออุตสาหกรรมต่าง ๆ ทั่วโลก และอาจทำให้ทักษะที่จำเป็น (Essential Skills) ในตลาดแรงงานทั่วโลกเปลี่ยนแปลงไปตลอดกาล

          การใช้งาน AI อย่างมีประสิทธิภาพนั้นอยู่ที่วิธีการใช้งาน สืบค้น ประมวลผล และประยุกต์ใช้ข้อมูลการมีความรู้ด้าน AI จึงไม่จำกัดอยู่เพียงแค่ในแวดวงเทคโนโลยีแต่เพียงเท่านั้นเท่านั้น แต่เป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้คนโดยทั่วไป และถึงแม้เทคโนโลยี AI ในปัจจุบันจะพัฒนาไปอย่างรวดเร็วและเข้ามามีบทบาทในชีวิตของเราในแง่มุมต่าง ๆ แต่ก็ยังมีอีกหลายคนที่ยังไม่รู้เลยว่า AI นั้นคืออะไรและใช้งานอย่างไร รวมถึงไม่ทราบถึงข้อจำกัดหรือขอบเขตในการใช้งาน AI จนอาจนำไปสู่ปัญหาต่าง ๆ ตัวอย่างเช่น การละเมิดลิขสิทธิ์ การเผยแพร่ข้อมูลเท็จ ด้วยเหตุนี้ จึงได้เกิดแนวคิดการพัฒนาทักษะที่จำเป็นสำหรับคนในยุคสมัยของ AI ซึ่งเรียกว่า “ความฉลาดรู้ทาง AI (AI Literacy)” เพื่อเป็นการส่งสัญญาณไปยังระบบการศึกษาทั่วโลกให้ยอมรับและเห็นความสำคัญขององค์ความรู้ทางดิจิทัลและ AI และผลักดันให้องค์ความรู้ด้าน AI เป็นหนึ่งในหัวใจหลักของการศึกษาในยุคใหม่ที่กำลังมาถึง

แนวทางสำคัญในการเสริมสร้างความฉลาดรู้ทาง AI (AI Literacy) ในระบบการศึกษา

1. การรู้และเข้าใจ AI (AI Understanding)

          ทำความเข้าใจว่า AI ทำงานอย่างไร มีความรู้พื้นฐานในฟังก์ชันการทำงานพื้นฐาน เทคนิค และแนวคิดพื้นฐานที่อยู่เบื้องหลังการทำงานของ AI เพื่อการใช้งาน AI อย่างถูกต้อง รู้จริง และรู้เท่าทัน

2. การใช้งาน AI (AI Using)

          ศึกษาหาความรู้และฝึกฝนทักษะพื้นฐานด้าน AI ที่จำเป็นในการใช้งาน เพื่อให้สามารถนำความรู้ที่มี
ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันตามบริบทและวัตถุประสงค์ที่แตกต่างกันตามต้องการ เช่น การโต้ตอบกับ AI การแก้ไขปัญหาด้วย AI การร่วมมือกับ AI เพื่อสร้างสรรค์สิ่งใหม่ เป็นต้น

3. การประเมินผลลัพธ์การทำงานของ AI (AI Evaluation)

          ถึงแม้ว่าการทำงานของ AI นั้นจะมีประสิทธิภาพมากเพียงใด แต่สิ่งสำคัญที่ผู้ใช้งาน AI ต้องเรียนรู้และฝึกฝนคือการประเมินการทำงานของ AI ว่าข้อมูลที่ได้รับมีความถูกต้องหรือไม่ เนื่องจาก AI นั้นมีกระบวนการทำงานอยู่ภายใต้การฝึกฝน (Training) ที่ได้รับและฐานข้อมูล (Data Base) ที่มี ซึ่งมิได้หมายความว่าข้อมูลหรือผลลัพธ์จาก AI จะมีความถูกต้องเสมอไป การประเมินผลลัพธ์จากการทำงานของ AI อย่างมีวิจารณญาณจึงเป็นทักษะที่สำคัญและจำเป็นสำหรับผู้ใช้ AI อย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้

4. จริยธรรม AI (AI Ethics)

          การใช้งาน AI ไม่ว่าจะในแง่มุมใด ๆ นั้น ผู้ใช้งานควรต้องพิจารณาและคำนึงถึงการมีมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (Human-centered Considerations) ซึ่งหมายถึงการใช้งาน AI อย่างสร้างสรรค์และไม่สร้างความเดือดร้อนให้กับผู้อื่น สนับสนุนการใช้ AI เพื่อการแก้ไขปัญหาและการคิดเชิงสร้างสรรค์ คำนึงถึงผลกระทบทางจริยธรรม ตัวอย่างเช่น การใช้งานอย่างไร้ซึ่งอคติและหลากหลาย ระมัดระวังประเด็นด้านลิขสิทธิ์หรือทรัพย์สินทางปัญญา ไม่นำข้อมูลมาใช้โดยไม่ได้รับอนุญาตซึ่งอาจเป็นการกระทำที่ผิดกฎหมายหรือสร้างประเด็นพิพาทระหว่างกัน รวมถึงไม่ใช้และ/หรือเผยแพร่ข้อมูลเท็จต่อผู้อื่นซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อไปในวงกว้าง  

อ้างอิง

Milberg T.  2025.  Why AI literacy is now a core competency in education. 

        Retrieved May 24, 2025 from https://www.weforum.org/stories/2025/05/why-ai-literacy-is-now-a-core-competency-in-education/

Lee K-W., Mills K., Ruiz P., Coenraad M., Fusco J., Roschelle J. & Weisgrau J.  2024. 
Why AI literacy is now a core competency in education. 

          Retrieved May 25, 2025 from https://digitalpromise.org/2024/06/18/ai-literacy-a-framework-to-understand-evaluate-and-use-emerging-technology/